19 kw. 17 Informacje o Stalagu VIII A
Stalag VIII A – obóz jeniecki dla szeregowych i podoficerów – został utworzony już w sierpniu 1939 roku w Görlitz Moys (dzisiejszy Zgorzelec Ujazd) w VIII Okręgu Wojskowym z siedzibą we Wrocławiu. Początkowo, obóz miał charakter przejściowy (Durchgangslager) i znajdował się przy drodze na Lubań (Leopoldshainerstraße). W obozie przejściowym przetrzymywani byli pierwsi jeńcy polscy, których kwaterowano do namiotów i którzy zmuszeni byli do budowy właściwego obozu.
Pogrzeb jednego z jeńców wojennych
Szacuje się, że od 1939 do 1945 r. przez Stalag przeszło łącznie ok. 120 tys. jeńców różnych narodowości, w tym: Polacy, Belgowie, Francuzi, Jugosłowianie, jeńcy brytyjscy i radzieccy, Włosi, Słowacy i Amerykanie.
Okręgi wojskowe w III Rzeszy Niemieckiej, lato 1941
W Stalagu VIII A panowały bardzo trudne warunki życia, a jeńcom przydzielane były niewystarczające racje żywieniowe. Fatalne warunki higieniczno-sanitarne były przyczyną wszawicy i wielu chorób epidemicznych, takich jak tyfus czy czerwonka. Niedostateczna opieka medyczna w lazarecie obozowym oraz przepełnienie w barakach przyczyniły się do dużej liczby ofiar śmiertelnych wśród wyczerpanych jeńców.
Praca w obozie
Ponad 80 procent jeńców zarejestrowanych w Stalagu VIII A zostało ulokowanych w licznych komandach pracy w Görlitz i okolicy. Byli oni zmuszani tam do pracy we wszystkich gałęziach gospodarki, w tym m.in. rolnictwie, przemyśle, handlu i transporcie. Z powodu niepodpisania przez Związek Radziecki Konwencji Genewskiej najtrudniej mieli jeńcy radzieccy, a od 1942 r. także włoscy, którzy nie podlegając międzynarodowemu prawu zostali ulokowani we wschodniej części obozu, oddzieleni od pozostałych więźniów podwójnym drutem kolczastym. Nie przysługiwała im także opieka medyczna oraz nie mieli oni dostępu do oferty kulturalnej obozu. Warunki higieniczne w tej części obozu były wyjątkowo trudne. Tysiące ciał jeńców radzieckich zmarłych w obozie zostało pogrzebanych w masowym grobie oddalonym od obozu o ok. 370 m.
Jeńcy podczas pracy
Życie kulturalne w obozie
Według Konwencji Genewskiej z 1929 r., która definiuje prawa jeńców wojennych, więźniowie mieli możliwość prowadzenia różnych form życia kulturalnego, duchowego oraz sportowego. W określonej normie dozwolone było prowadzenie korespondencji. Jeńcy otrzymywali również listy i paczki od rodziny oraz Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża z żywnością lub pomocą materialną. Na terenie Stalagu VIII A istniał barak, który służył jako biblioteka i kaplica. Znajdował się tam również barak 27 B zwany barakiem kulturalnym, który przeznaczony był na koncerty i przedstawienia teatralne. Wystawiane były w nim dzieła klasyczne, satyry, dawano tam także koncerty muzyki klasycznej i ludowej. W baraku teatralnym odbywały się też wieczorki poetyckie oraz wystawy sztuki.
Najbardziej znanym wydarzeniem kulturalnym Stalagu VIII A jest prapremiera utworu pt. „Quatuor pour la fin du temps” („Kwartet na koniec czasu”). To światowej sławy dzieło muzyki współczesnej ukończone zostało w niesprzyjających warunkach obozowych przez Oliviera Messiaena (1908-1992) – kompozytora oraz jeńca, który wraz z trzema muzykami, także jeńcami, wykonał prapremierę swojego dzieła 15 stycznia 1941 r. przed 400 osobowym audytorium współwięźniów oraz strażników obozowych.
Jeńcy w baraku kulturalnym oraz na boisku
Prace badawcze dotyczące Stalagu VIII A Görlitz zapoczątkowało dwoje miłośników historii regionalnej: Roman Zgłobicki i Hannelore Lauerwald. Z powodu braku dostępu do rzetelnych źródeł wiele pytań pozostaje jeszcze bez odpowiedzi. Podjęte prace badawcze dążą też do uzyskania dalszych informacji i sporządzenia gruntownego sprawozdania, dotyczącego dokładnej liczby uwięzionych i ofiar obozu.
Zdjęcia wykonane podczas międzynarodowego spotkania młodzieży WORCATION 2013
Pomnik
O rozbiórce baraków Stalagu VIII A zadecydowała w 1948 r. Miejska Rada Narodów w Zgorzelcu, sprzedając budynki obozu na rzecz odbudowy Warszawy i innych miast polskich.
Propozycja budowy pomnika na terenie byłej komendantury StaLagu VIII A wypłynęła od kombatantów francuskich i polskich, byłych jeńców wojennych. Głównym wykonawcą pomnika był artysta plastyk PSP (Pracownia Sztuk Plastycznych w Zielonej Górze) Tadeusz Dobosz. Pomnik wykonano z piaskowca pochodzącego z Bolesławca.
Na głównej płycie obok niego widnieje napis:
StaLag VIII A: Miejsce uświęcone krwią i męczeństwem Jeńców Wojennych koalicji antyhitlerowskiej w czasie II wojny światowej- 22.VII.1976.
W 1994 r. Z inicjatywy kombatantów francuskich umieszczono na pomniku StaLagu VIIIa płytę marmurową, na której utrwalono w języku francuskim i polskim następującą treść:
STALAG VIII A 1939-1945
Przez ten obóz przeszły, w nim żyły i cierpiały dziesiątki tysięcy Jeńców Wojny.
Zgorzelecki nauczyciel, autor, badacz Roman Zgłobicki (1937-2010) już od wczesnych lat 60-tych podtrzymywał pamięć o Stalagu VIII A oraz utrzymywał kontakt z byłymi jeńcami wojennymi. Wspólnie ze swoimi uczniami utworzył w 1973 roku istniejącą do dnia dzisiejszego Izbę Pamięci. Jego zaangażowanie i długoletnia praca tworzy fundamenty Europejskiego Centrum Edukacyjno-Kulturalnego.
(W obozie pozostawali niezdolni do pracy, podoficerowie, rekonwalescenci i niezupełnie zdolni do pracy.)